Magia ogrodów japońskich i wiosennego wiatru

Strumyki, szumiące kaskady, przestronne pawilony herbaciane, kamienne stopnie, latarnie, wypielęgnowane drzewa, rośliny i kwiaty, a w końcu wszechogarniająca aura duchowego ukojenia. Znany obrazek? Przekonajcie się sami, a być może coś wygracie.

Zawód społecznie odpowiedzialny

Japońskie ogrody zachwycają kunsztem jego architekta, wytrwałością i benedyktyńską pracą, którą ogrodnik musiał wykonać. Zatem oczywiste było, że nie każdy mógł stanąć na wysokości zadania, a adepci musieli się sumiennie do tego przygotować. Tylko jak?

Na początku wypadałoby przeczytać dostępną literaturę branżową. Pierwszym podręcznikiem wprowadzającym w arkana wiedzy o ogrodnictwie był traktat Sakuteiki napisany w epoce Heian w XI wieku, w którym autor Tachibana no Toshitsune w wyczerpująco prezentuje kompozycje z dostępnych elementów oraz ich oddziaływanie na samopoczucie korzystającego z ogrodu.

Aby dobrze ten wpływ rozumieć, Architekt z wielu innych dziedzin czerpał stosowne nauki. Przede wszystkim winien był znać się na prawie. Tym ustanowionym przez bogów rzecz jasna, aby ich niepotrzebnie nie drażnić. Kto przy zdrowych zmysłach w średniowiecznej Japonii ryzykowałby podpadziochą Siłom Wyższym? W drugiej kolejności – powinien poznać tajniki astrologii i geografii. Przykładowo strumyk miał obowiązek wpływać do ogrodu ze Wschodu, bo to dla wszystkich rozwiązanie najkorzystniejsze. Jeśli zaś nie udałoby się uzyskać optymalnych kierunków świata, to z północnego wschodu też od biedy by uszło...

Następnie przechodzimy do podstaw z zakresu inżynierii środowiska i kanałów melioracyjnych. Owy strumyk należało poprowadzić pod fundamentami domostwa, co by grzechy i występki wszelakie woda (bez publicznego rozgłosu) wymywała. Po jego stosownym utorowaniu nadchodził czas na dobór kamieni, który do łatwych zadań nie należał, bowiem wymagał od Architekta odpowiedniej liczby midichlorianów do wyczuwania zmian w układzie mocy. Faktem niehistorycznym pozostanie, że w niektórych kamulcach na ludzkie istoty czyhają diabelskie siły, a wszystkim przecież zależy, aby nie zakłócać przepływu energii. W związku z tym w procesie segregacji kamienne zgniłki trafiały od razu do kontenera z odpadami toksycznymi.

Co jeśli, mimo usilnych starań, taki czarci głaz w naszym ogrodzie na dobre się zadomowi? I na to jest recepta: „Głazy diable i o złej naturze nie powinny być stosowane, ale mogły być zobojętnianie, jeśli już wcześniej znajdowały się w ogrodzie, ustawieniem naprzeciw, w pewnym oddaleniu, głazów symbolizujących trzy postacie Buddy”[1] – niezbyt przystępnie wyjaśnia Longin Majdecki. Do ustawienia kamieni, o których tu mowa, Architekt przywiązywał wagę szczególną, bo w pewnych konfiguracjach mogły spowodować ciężką chorobę całej rodziny, a nawet śmierć!

Po trudach aranżacyjnych nadchodziła kolej na pogłębioną dendrologię i botanikę. W tej części Architekta ograniczała tylko jego własna wyobraźnia, a więc sadził drzewa i rośliny, wiązał, przycinał, podcinał, podlewał. Później było już z górki – oczko wodne i akwarystyka stosowana, zamówienie kamiennych latarni u kumpla, dopracowanie spójności koncepcji, usuwanie niedoróbek, ostatnie cięcia sekatora i oddanie ogrodu do użytku. 

Jeśli klient i jego rodzina przeżył w zgodzie i szczęściu, można stwierdzić, że błędów na poziomie planowania nie popełniono. Morał z tej historyji brzmi tak: „Zawód architekta japońskich ogrodów był społecznie odpowiedzialny”.

Zagrabione kamienie, duże jeziora czy kamienne ścieżki?

Do najbardziej znanych i najchętniej omawianych należą ogrody kamienne – karesansui, które upowszechniły się za sprawą buddyzmu zen. Bynajmniej nie chodzi o bezmyślne zagrabianie kamyczków... Ogrody kamienne w oryginalny sposób odzwierciedlały naturę w skali mikro. Dopatrzymy się w tych układach oceanów, morskich wybrzeży, ruchu morskich fal czy całych górskich pasm. Za modelowy ogród kamienny uznaje się Ryōan-ji w Kioto. Ja jeszcze nie miałam okazji go zwiedzić, mimo że uchodzi za niezwykle cenny zabytek kultury japońskiej. Natomiast przyjrzałam się z bliska innym karesansui. Dwa pierwsze zdjęcia przedstawiają małą buddyjską świątynkę w Akashi, ostatnie zdjęcie to zenistyczny klasztor Tenryūji w Kioto.

Na uwagę zasługują też ogrody przyświątynne i zamkowe charakteryzujące się przepychem odpowiadającym pozycji jego właściciela [nie mogło być wstydu przed ludźmi]. Dla przykładu na Kansai pan Toyotomi Hideyoshi, będący z zawodu szogunem, kazał założyć sobie ogród przy Zamku Osaka, a tym samym zadbał o to, aby jego rezydencja budziła zazdrość wśród kolegów po fachu. Gdy okazało się, że osiągnął zamierzony efekt, a reszcie mina należycie zrzedła, rozochocił się bardzo i samodzielnie zaplanował kolejny [kto władzy zabroni?] - przy kompleksie świątyń Daigoji w Kioto. Czym się wyróżnia? Po pierwsze rzeczywistą pracą koncepcyjną związaną z obsadzeniem drzewkami japońskiej wiśni terenów świątyni. Kolory, gra cieni i świateł, układ ścieżek i mostków tworzą w tym miejscu nastrój niepowtarzalny, zdecydowanie sprzyjający przemyśleniom egzystencjalnym, a o to przecież w tym wszystkim chodzi.

Wrocław

W Polsce świetnie znamy ogrody herbaciane za sprawą wrocławskiego Ogrodu Japońskiego przy terenach wystawowych Hali Stulecia. Pomysłodawcą był zafascynowany Krajem Kwitnącej Wiśni hrabia Fritz von Hochberg, który do ówczesnego Breslau sprowadził japońskiego ogrodnika mającego jego szalone plany zrealizować. Być może niektórzy wmawiali mu, że porywa się z motyką na słońce, ale zupełnie niepotrzebnie - w 1913 roku podczas Wystawy Światowej Ogród Japoński cieszył oko wszystkich zagranicznych gości, a na językach pozostał do dziś. Po trudach i znojach wojennych, powodzi stulecia, po ponad wieku od pierwszego otwarcia, nadal jest chętnie odwiedzany i stanowi punkt programu niedzielnych spacerów, ślubnych sesji czy wycieczek.

Kanazawa

W Japonii ogrody herbaciane służyły – jak sama nazwa wskazuje – do przeprowadzania ceremonii herbacianych. Jako że to skomplikowany, naszpikowany symbolami, czasochłonny rytuał, projekt ogrodu musiał być adekwatny. Do najbardziej charakterystycznych elementów tego stylu zaliczamy ścieżkę prowadzącą do miejsca ceremonii. Jej podstawowym zadaniem było przygotowanie gościa do obrządku, wprowadzenie w medytacyjny nastrój i oczyszczenie myśli z doczesnych bzdur zaprzątających głowę.

Ogrodowe „najnaje” – Nihon sanmeien

Kenrokuen

Japończycy lubią rankingi, tabelki i określenia – „największy”, „najważniejszy”, „najbardziej wysunięty na [wpisz kierunek świata]”, „najwyższy”, „naj[dodaj odpowiedni przymiotnik w stopniu wyższym] pod względem” itp. W przypadku ogrodnictwa też doszukamy się „najnajów”. Kenrokuen, Korokuen i Kairakuen to Święta Trójca Ogrodowa. Pierwszy i najważniejszy z nich znajduje się w Kanazawie, drugi – w Okayamie, trzeci – w Mito. Kenrokuen spełnia sześć głównych założeń „ogrodu idealnego” według chińskiej tradycji: przestronności, odosobnienia, oryginalności, dostępu do świeżej wody, malowniczych widoków oraz atmosfery starożytności. Spacer po tak uroczych zakątkach, poza sezonem, w deszczu i w ciszy zostaje w pamięci na długo.

Kenrokuen

Stwórzmy własny japoński ogród

Jak tu nie myśleć, że japońskie ogrody to tajemna dziedzina sztuki, w którą wtajemniczani byli nieliczni? Nadszedł zatem czas na to, aby ocenić się, jak zenistyczna aura ogrodów została odtworzona w grze planszowej Haru ichiban wydawnictwa Hobbity.

Jej autorem jest Bruno Cathala, francuski twórca dwuosobówek. Na swoim koncie ma kilka fantastycznych tytułów w tym Mr. Jack czy 7 Cudów: Pojedynek. Zwłaszcza ten ostatni ciągle utrzymuje się wysoko w rankingach gier planszowych. Po co o tym piszę? Bo od doświadczonego autora spodziewam się wiele i więcej oczekuję.

Zacznę od świata gry. Tym razem przeniesiemy się na średniowieczny dwór cesarski. Rzecz dzieje się w pierwszych dniach astronomicznej wiosny, kiedy władca organizuje Wielki Turniej Ogrodniczy. Wyzwanie podjąć może tylko dwóch najlepszych w całym kraju. Za miejsce pojedynku obrano wodną sadzawkę, w której o tej porze roku zakwitają dorodne nenufary. Ten z Architektów, który stworzy bardziej harmonijny ogród, zwycięży.

Bynajmniej nie chodzi o kolekcjonowanie roślin czy ich pielęgnowanie. Byłoby to zbyt przewidywalne. Jak wspomniałam na początku – japońscy ogrodnicy posiadali szczególne moce, które umożliwiały im lepszy kontakt z naturą. W grze wzywają więc na pomoc haru ichiban, czyli pierwszy wiosenny powiew wiatru. Wprawia on taflę sadzawki w lekkie drgania i popycha nenufary, ale to od ogrodnika zależy, w którym kierunku.

Haru ichiban to gra logiczna wymagająca sporego zaangażowania umysłowego obu graczy. Nie jest trudna do opanowania, choć – jak zwykle zresztą – miałam trochę problemów z instrukcją. Nierzadko mam poczucie, że tłumacze traktują instrukcje do gier planszowych po macoszemu, dlatego cicho apeluję do zawodowych tłumaczy, aby czasem zboczyli z utartej ścieżki przypominającą linię produkcyjną i próbowali wejść w rolę odbiorcy tekstu. Narzekać też zbytnio nie mogę, bo istnieje prawdopodobieństwo, że sztuka czytania ze zrozumieniem (tego typu tekstów) w moim przypadku kuleje. Po obejrzeniu dodatkowego tutoriala po angielsku, wszystko było jasne i mogliśmy zmierzyć, które z nas ma więcej daru przekonywania w negocjacjach z wiosennym japońskim zefirkiem.

W Haru ichiban gra się najprzyjemniej, gdy oboje graczy rozwiązuje logiczne zagadki na poziomie zbliżonym. Nienawidzę ani dostać forów, ani ich dawać, dlatego, jeśli ktoś ma podobne zafiksowanie, zdecydowanie powinien stosownie dobierać sobie przeciwników do tej gry, tak jak w przypadku szachów. Haru ichiban można rozgrywać na wielu poziomach wtajemniczenia w układy i kombinacje, dlatego gra będzie odpowiednia zarówno dla początkujących jak i praktykujących. Liczy się tylko to, czy lubimy łamigłówki umysłowe.

Co natomiast mi przeszkadza (i nie zawaham się o tym wspomnieć), to szata graficzna, która powoduje dysonans poznawczy. Gdy odpakowaliśmy przesyłkę i wyjęliśmy pudełko, wymieniliśmy badawcze spojrzenia. Gdybym zobaczyła taką grę na półce, prawdopodobnie nie zachęciłaby mnie do wzięcia do ręki. „To wygląda jak chińska gra”. „No tak, ale nazwa jest japońska, mamy taki zwrot jak haru ichiban”. „Ale te narysowane dziadki to przecież stuprocentowi Chińczycy”. „Fakt”. „Mają chiński warkocz i generalnie chińską stylówę”.

Jak się wobec tego ustosunkować? Gra jest ewidentnie inspirowana Japonią. Wielu twórców gier to fani Japonii nierzadko konstruujący świat gier w oparciu o świat japoński. Łysawy, choć chochlikowato uśmiechający się, Bruno Cathala zapewne nie jest wyjątkiem. Tym bardziej nie rozumiem, dlaczego szata graficzna nawiązuje do stylistyki chińskiej? Próbowałam dopatrzeć się w tej decyzji logiki, ale nie udało mi się. Zastanawiam się tylko, czy komukolwiek innemu niż dwóm jednostkom dosyć mocno wynaturzonym będzie to szczególnie przeszkadzać? Mam nadzieję, że nie.

O jakości wykonania, elementach i konkretnych rozwiązaniach mechanicznych proponuję poczytać na blogach skoncentrowanych na tematyce gier planszowych. Ja od siebie mogę dodać, że to interesująca gra, choć po twórcy 7 Cudów: Pojedynku, którego jestem szczęśliwą posiadaczką i graczką, spodziewałabym się większych fajerwerków, nawet jeśli sama struktura gry w założeniu miała być prosta. Z drugiej jednak strony, Haru ichiban to alternatywna wersja szachów – łatwiejsza i przyjemniejsza. Na wiosenne piknikowe granie - idealna. 

Wiosenny konkurs Haru ichiban

Pogoda w Polsce ostatnio sprzyja spędzaniu czasu na świeżym powietrzu i piknikowaniu w parkach, dlatego zaplanowałam małą niespodziankę w postaci trzech egzemplarzy konkursowych, które ufundowało wydawnictwo Hobbity. Mam nadzieję, że się cieszycie. :-) 

Zadanie będzie tradycyjnie pisemne. Tym razem zapytam Was o ogrody i parki w Polsce, po których z czystym sumieniem oprowadzilibyście Japończyków. Czy są takie miejsca w Polsce? Którą polską mutację poczdamskiego Sanssousi polecilibyście? Dlaczego? Jak zwykle liczyć się będzie siła perswazyjna.

Zwracam uwagę na to, że nie może to być japoński ogród w Polsce (ani we Wrocławiu, ani w Jarkowie, ani nigdzie indziej), bo na to Japończycy podczas krótkich wycieczek nie mają czasu.

Konkurs rusza w sobotę 26 marca 2016 roku i trwa dwa tygodnie do 9 kwietnia 2016 roku. Udział może wziąć każdy, kto ma taką ochotę. Pomysły przesyłajcie w komentarzach pod tym postem. MAKSYMALNIE 5 zdań. Tym razem nie będę pobłażliwa! Dodatkowo miejsca w komentarzach nie mogą się powtarzać. A same komentarze muszą być podpisane imieniem i nazwiskiem lub pseudonimem. Praktyczność porady jest ważna, choć nie najważniejsza – liczy się pomysł, dzięki któremu możemy zachęcić Japończyków do zwiedzania w Polsce czegoś więcej niż Warszawę czy Kraków.

UWAGA: podajemy w komentarzu tylko jedną propozycję tj. tylko jeden park lub ogród.
UWAGA: odpowiedzi nie mogą się powtarzać! 

Gry są zafoliowane, więc jeśli sami nie chcecie w nie grać, otrzymacie ode mnie idealny prezent dla kogoś bliskiego. Ta nagroda jest warta Waszego wysiłku. Do dzieła!